Gastblog: Naar de Haaien met Karin Brussaard

We staan in onze volledige duikuitrusting op het achterdek klaar om over boord te springen. Onder ons zwemmen een stuk of 30 Caribische rifhaaien, tien citroenhaaien en de eerste tijgerhaaien zijn ook al gesignaleerd. Aarzelend kijken we elkaar aan. Gaan we dit echt doen? We tellen af: 3, 2, 1, GO, we springen het water in en dalen tussen de haaien door direct naar de bodem. Angstig kijken we om ons heen en vrezen voor wat komen gaat. Iedereen op het thuisfront heeft ons voor gek verklaard.
Duiken met haaien? Levensgevaarlijk!

Onze volgende Tiger Beach & Bimini duiktrip staat gepland op 07 januari 2021
Klik hier voor alle informatie over deze trip.

De reis brengt ons naar de Bahama’s. De Bahama’s bestaan uit zo’n 700 eilanden waarvan er 30 bewoond zijn. Iedereen kent de Bahama’s van de hagelwitte zandstranden, groene palmbomen en blauwe luchten. Een ideale vakantiebestemming om aan het strand door te brengen! Dat het een gebied is waar heel veel haaien voorkomen is maar bij weinig mensen bekend.

Voor goede foto’s begin je met een goede voorbereiding, zoals weten wat de beste locatie is om het gewenste onderwerp te fotograferen. Als natuurfotograaf doe je niet anders. Voor het noorderlicht ga je in de winter naar Scandinavië – de beste plek is Tromsø –, voor gorilla’s ga je naar Oeganda en jachtluipaarden zijn het beste in Zuid-Luangwa in Zambia te spotten. Als je haaien wilt fotograferen, moet je eerst bedenken wélke haaien je op de gevoelige plaat wilt zetten. De beste locatie voor de witte haai is Guadeloupe. Het probleem met de witte haai is echter dat ze alleen vanuit een kooi te fotograferen zijn. Je zit dan met z’n allen op een rij en iedere fotograaf maakt dan ongeveer dezelfde foto’s. Met mijn foto’s wil ik laten zien dat haaien niet de roofdieren zijn die wij allemaal denken dat ze zijn en daarom wil ik dus zonder kooi duiken.

De tijgerhaai in helder water is mijn belangrijkste doel voor deze reis en dan moet je op Tiger Beach zijn. Dit ligt noordwestelijk van het eiland Grand Bahama in the middle of nowhere. Je kunt er alleen met een boot komen en er is in de wijde omtrek geen land te bekennen. We verblijven gedurende een week op een boot met de naam Dolphin Dream. Het doel van deze trip is: citroenhaaien, rifhaaien, tijgerhaaien en met een beetje geluk dolfijnen. Gedurende vijf dagen duiken we drie tot vier keer per dag op Tiger Beach. De boot ligt daar voor anker en aan de boot hangt een aantal kratten met visresten. De geur van deze visresten wordt door de stroming kilometers meegenomen waardoor de haaien naar ons toe komen. Dit zogenaamde chummen wordt hier al jaren gedaan en dat maakt dat je praktisch een ‘haaigarantie’ hebt.

Twee keer per dag worden de haaien onder water gevoerd waar wij bij zijn. Eerlijk gezegd was ik altijd een fel tegenstander van voeren omdat ik dacht dat dit het gedrag van de haaien zou beïnvloeden. Waarschijnlijk zullen er altijd voor- en tegenstanders blijven in deze lastige ethische discussie. Ik denk dat ook in de gewone natuurfotografie een aantal foto’s onmogelijk te maken zijn zonder te voeren. Mijn conclusie na deze reis is in ieder geval dat er zo weinig gevoerd wordt dat ik het vergelijk met een hond die een beloning krijgt als hij braaf bij zijn baas komt. De haaien moeten wel degelijk nog zelf jagen om aan hun eten te komen. Is hun gedrag tegen ons anders dan op andere plaatsen? Jazeker! Ze komen nieuwsgierig op ons af om te kijken of we een snoepje voor ze hebben. Wanneer blijkt dat wij dat niet hebben, zwemmen ze sierlijk langs ons heen richting de volgende duiker. Ik heb nu met eigen ogen gezien dat het gedrag van de haaien niet wezenlijk verandert. Is het voeren dan echt nodig? In dit geval denk ik wel. De enige manier om deze haaien te fotograferen en aan de wereld te laten zien wat een prachtige beesten het zijn is om ze te voeren. En dat is wat ik wil met mijn foto’s: de schoonheid van deze fantastische dieren laten zien.

Ik heb aan iedereen thuis stoer verteld dat het duiken tussen haaien helemaal niet gevaarlijk is. Ik vergelijk het altijd met een leeuw in het Krugerpark die naast jouw open Jeep kan lopen en ook niet zomaar in die Jeep springt om even lekker een paar toeristen op te eten. Toch kan het best even spannend zijn wanneer die leeuw om je Jeep heen loopt. En de eerste keer overboord is ook even slikken. We staan op het achterdek en kijken elkaar twijfelend aan. Gaan we dit echt doen? We tellen af en bij nul springen we tegelijk het water in. Zo snel als we kunnen dalen we af via de lijn die naar beneden loopt. De opdracht is om zo kort mogelijk aan de oppervlakte te drijven want daar lopen we het grootste gevaar. Tijgerhaaien vallen hun prooi altijd van onderaf aan. Ons silhouet zou een tijgerhaai het idee kunnen geven dat een schildpad even lucht gaat happen en het laatste wat we willen is dat hij zich vergist.

Eenmaal op de bodem krioelt het van de haaien. De rifhaaien schieten snel om ons heen. Hun kleine ogen kijken ons aan, maar dat is ook alles. Citroenhaaien hebben een angstaanjagend uiterlijk met hun open bek en hun scheve tanden. Deze haaiensoort trekt zich echter het minst van ons aan. Soms gaan ze gewoon naast ons liggen om even te rusten. Ze laten zich ook prima benaderen als je dit rustig doet. De tijgerhaaien zijn de meest indrukwekkende haaien die we zien. Voorafgaand aan de eerste duik hebben we een uitgebreide briefing gekregen. Het duiken met tijgerhaaien is niet gevaarlijk wanneer je met een aantal dingen rekening houdt. Het blijven toch de grote roofdieren van de zee. De eerste regel is dus dat je zo kort mogelijk aan de oppervlakte blijft hangen. De tweede en meest belangrijke is dat je een tijgerhaai altijd in zijn ogen moet kijken. Een tijgerhaai valt zijn prooi aan wanneer die hem niet ziet aankomen. Dus is het antwoord hierop heel simpel: je moet een tijgerhaai altijd aankijken.

Er wordt afgesproken dat we middels een geluid door de gidsen worden gewaarschuwd wanneer er een tijgerhaai in de buurt is. Mocht een van de duikers een tijgerhaai niet zien aankomen dan wordt het geluid continu en in een hoog tempo gemaakt. Afspraak is dat als je dit geluid hoort iedereen achter zich moet kijken. Wanneer er maar een of twee tijgerhaaien zijn is het te overzien, maar op het hoogtepunt hebben we acht tijgerhaaien tussen de vier en zes meter tegelijkertijd om ons heen. De kans is dan groot dat je, doordat je je zo op het fotograferen concentreert, je niet altijd een tweede en eventueel een derde haai ziet aankomen. Mocht een tijgerhaai dan toch nog uit nieuwsgierigheid te dichtbij komen dan kun je hem bovenop zijn bek opzij drukken. Ik heb dit twee keer moeten doen en hoewel de haai zich prima opzij laat duwen is dat toch best een spannend moment!

Zoveel haaien om je heen betekent niet vanzelfsprekend dat je zomaar even goede foto’s maakt. Onderwater fotograferen is een totaal andere tak van sport dan gewone fotografie. Er zijn beperkingen waar je als fotograaf rekening mee dient te houden. Allereerst is de tijd die je hebt om je foto’s te kunnen maken beperkt. De duiktijd is, afhankelijk van de diepte waarop je duikt en van je luchtverbruik (de ene duiker verbruikt meer lucht dan de ander) gemiddeld een uur. De tweede belangrijke factor is het licht, net zoals in de gewone fotografie. Hoe donkerder het boven water is, hoe donkerder het ook onder water is. Je moet de ISO-waarde verhogen en je kunt ook nog eens moeilijker scherpstellen op je onderwerp. Een hogere gevoeligheid leidt tot meer ruis en water werkt als een filter dat sneller ruis veroorzaakt. Daar waar je boven water je gemakkelijk ISO 2.500 kunt gebruiken kun je onder water vaak niet hoger dan ISO 1.250 gaan
als je geen ruis in je foto’s wilt hebben. In de Bahama’s schijnt gelukkig bijna altijd de zon, dus dit was niet zo’n groot probleem.

Een ander belangrijk aspect bij onderwaterfotografie is dat kleuren snel verdwijnen. Op vijf meter diepte zie je al geen kleuren meer en is alles blauw. Wanneer je op deze diepte of dieper foto’s maakt zul je dan ook blauwe foto’s krijgen. Dit is iets wat de meeste beginnende onderwaterfotografen zullen herkennen. Kleur is op twee manieren terug te krijgen in je foto’s. De meest gebruikelijke is het werken met een of twee flitsers. Boven water heeft een flitser een bereik van minstens een paar meter. Onderwater heb je de beste kleuren in je geflitste foto als je onderwerp niet verder dan een meter bij je vandaan is. Dit is waar de meeste onderwaterfotografen de fout in gaan. De tweede optie is het werken met een roodfilter. Rood is de kleur die onderwater het snelst verdwijnt en die wil je dus terug in je foto krijgen. Zo’n roodfilter werkt het beste in ondiep water (tot een meter of 10). Je moet dan wel je foto’s nabewerken voor een optimaal resultaat.

Onderwater fotografeer ik volledig manueel, ik stel de sluitertijd en het diafragma handmatig in. De sluitertijd was in de Bahama’s meestal rond de 1/125 s en het diafragma F5,6 of F8,0. Ik fotografeer met een Olympus OM-D E-M1 en een redelijke groothoeklens van 12 mm (omgerekend naar full-frame 24 mm). Scherptediepte is dan niet echt een grote zorg. Mijn camera zit in een polycarbonaat onderwaterhuis van Olympus met een domepoort voor een nog grotere hoek dan de 12 mm. Onder dit huis zit een tray en op deze tray zit aan beide kanten een Sea&Sea YS-D2 flitser. Dit zijn speciale onderwaterflitsers met een richtgetal van 32 en een flitshoek van 120 graden wanneer ik er een diffusor op zet. De sterkte van de flitsers regel ik ook handmatig. Alleen op die manier heb ik volledige invloed op mijn foto’s. Het zicht onderwater kan van duik tot duik verschillen. Dit heeft met verschillende factoren te maken. Het getij is de belangrijkste hiervan, maar de haaien en duikers kunnen ook een beperkende factor zijn. Tijdens de duiken dat er gevoerd wordt is dit vaak het geval. Dit zijn de duiken waarbij de haaien het meest dichtbij komen, maar er vaak teveel zweefvuil in het water is. Op de momenten dat het zicht minder goed is, laat ik mijn camera vaak voor wat het is en geniet ik optimaal van het schouwspel van deze fantastische dieren die majestueus om mij heen zwemmen.

Hoewel het duiken tussen de haaien geen moment gaat vervelen besluiten we toch om een ochtend Tiger Beach te laten voor wat het is en een stuk te gaan varen om op zoek te gaan naar dolfijnen. In de twintig jaar die ik duik heb ik veel gefotografeerd. Van zeepaardjes van één centimeter tot en met zwemmende olifanten, maar ik heb nog nooit een dolfijn voor mijn camera gehad. Het gebied waar we gaan zoeken is groot en er schijnen zo’n twintig dolfijnen in dit gebied rond te zwemmen. Iedereen op de boot staat op de uitkijk, de uren verstrijken en mijn hoop begint te verglijden, er is in de verste verte geen dolfijn te bekennen. Door mijn concentratieboog van slechts twee seconden geef ik het op en ga ik wat anders doen. Na een half uur hoor ik een hoop gegil, een van mijn medereizigers heeft een dolfijn aan stuurboord gezien. De kapitein stuurt zijn boot behendig die kant op en binnen een minuut zwemmen drie dolfijnen als jonge honden naast de boot. Ze gebruiken de boeggolf om te spelen. We gaan allemaal klaar staan op het achterdek en op het teken van de kapitein springen we overboord. We hebben de opdracht gekregen om de dolfijnen uit te dagen door rondjes te draaien en naar de diepte te zwemmen. We lijken wel een stel kunstzwemmers maar deze dolfijnen laten zich niet uitdagen en zwemmen bij ons vandaan, wat een teleurstelling! Ik zeg tegen iedereen dat ik dit het mooie aan de natuur vind. De natuur laat zich niet leiden, maar ondertussen baal ik als een stekker.

We klimmen zwijgend allemaal weer aan boord en de kapitein vervolgt zijn zoektocht. Binnen tien minuten vinden we de volgende groep van vier dolfijnen. Enthousiast rennen we naar het achterdek om zo snel als we kunnen van boord te springen. Terwijl ik spring verlies ik in de haast een vin en zit mijn bril onder in plaats van op mijn neus. Wanneer ik alles weer aan en op zijn plek heb zwem ik naar de groep toe. Het ritueel herhaalt zich en iedereen slooft zich zoveel hij kan uit om de dolfijnen maar uit te dagen. Een van de gidsen heeft een onderwaterscooter bij zich en de dolfijnen komen op hem af en beginnen met ons te spelen. Ze schieten aan alle kanten langs ons heen. Mijn camera staat nog ingesteld op de langzamer bewegende haaien en ik kom er al snel achter dat al mijn foto’s bewogen zijn. Gelukkig zijn de dolfijnen nog niet uitgespeeld. Ik maak snel nog een aantal foto’s, maar het enige dat ik zie zijn dolfijnen met een heleboel snorkelaars eromheen. Dit zijn niet de foto’s die ik in gedachte had. Ik zwem wat weg van de groep. Ik weet dat ik hiermee kans maak dat ik de dolfijnen niet meer voor mijn lens krijg, maar ik ben niet tevreden met foto’s met dolfijnen met overal snorkelaars eromheen.

Ik maak deze keuze ook onderwater vaak bewust. Weg zwemmen van de groep met minder kans om de beesten dichtbij te krijgen, maar áls ze dan dichtbij komen heb ik wel het moment waar ik op hoop. Ik kijk om me heen, maar geen dolfijn te bekennen. Ik steek mijn hoofd boven water om te kijken waar de groep is en zie dat die een behoorlijk eind van me vandaan zijn. Heb ik dan toch de verkeerde keuze gemaakt? Teleurgesteld doe ik mijn hoofd onderwater en kijk nog een keer in de rondte. In de verte zie ik een paar donkere vlekken die mijn kant op komen. Ik kan mijn ogen niet geloven, ze komen mijn kant op! Vier volwassen dolfijnen en een jong komen recht op mij af en zwemmen een rondje om mij heen om vervolgens hun weg te vervolgen richting open water. Mijn strategie heeft gewerkt en mijn geduld is beloond. Ik klim met tranen in mijn ogen de boot op. Eindelijk heb ik ze dan toch gezien én de foto’s kunnen maken die ik wilde.


Karin Brussaard
Klik hier om naar de website van Karin Brussaard te gaan.